ابزار هدایت به بالای صفحه

  هنر تئاتر در تمام دنیا، هنری فرهنگساز و تاثیرگذار بر جامعه است و علیرغم اوج و فرودهایی که گاه گاهی برای این هنر رخ می دهد، با بررسی آن می توان به بسیاری از آسیب های فرهنگی پی برد.

بی تردید ما نیز با نگاهی دقیق و جستجوگر به جوانب مختلف تاریخ تئاتر کشورمان، می توانیم به نکاتی دست یابیم که با دوری از تکرار اشتباهات گذشته، به تئاتر بی نقص یا کم نقص دست پیدا کنیم. اما درخصوص تئاتر کشورمان با مرور خاطرات و تورق جراید سال های دور یا حتی نزدیک، درمی یابیم که نام یک خیابان بر پیشانی تاریخ تئاتر مدرن ایران حک شده و آن نیز نامی نیست جز خیابان "لاله زار" تهران.

نام این خیابان از سر اتفاق انتخاب نشده و این انتخاب بر پایه اندیشه بوده و گل های لاله فراوانی که در این منطقه وجود داشته، بهانه مناسبی برای انتخاب نام باغ "لاله زار" بوده که بر همین اساس این نام برای خیابانی، که بعدها در این منطقه شکل می گیرد، انتخاب می شود.

خیابانی که پیش از خیابان شدنش در زمان قاجاریه، یکی از تفرجگاه های اهالی تهران آن روزگار بوده است. گو اینکه این خیابان در روزگار ما نیز تفرجگاه محسوب می شود، ولی نه برای تمدد اعصاب، بلکه برای خراش بر روح و در بهترین حالت ممکن، خریداری سیم و کابل و لامپ و فیوز و ... که هیچیک با تاریخ روزگار دور این خیابان هماهنگ نیست.

این خیابان از سال های آغازین 1300 خورشیدی، شاهد ظهور اتفاقات هنری چشمگیری بوده که در زمینه تئاتر می توان به ایجاد "تئاتر نصر" در سال 1304 خورشیدی اشاره کرد و در دهه بیست نیز شاهد ظهور و وجود تماشاخانه های متعدد و تاثیرگذار در تئاتر ایران زمین بود که "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" بعدها، یکی از شاخص ترین آن ها به حساب می آید.

چگونگی به وجود آمدن  تئاتر پارس

"تئاتر پارس" روزگار ما یا همان "تئاتر فرهنگ" روزگار دور، یکی از تماشاخانه های نوظهور دهه بیست شهر تهران است که در سال 1323 به همت عبدالحسین نوشین، که بر اساس دانسته ها و اطلاعات موجود در تاریخ تئاتر کشورمان، "پدر تئاتر مدرن ایران" است، ایجاد می شود 

عبدالحسین نوشین

البته باید به این نکته اشاره کرد که نوشین امکان و توانایی اقتصادی تشکیل و راه اندازی تماشاخانه را نداشته و به همین دلیل نیز این تماشاخانه نوظهور با سرمایه گذاری آقایان وثیقی، طایفی و جعفری در میان ضلع غربی خیابان لاله زار قدیم و پایین تر از کوچه اتحادیه، که به واسطه "خانه اتحادیه" از کوچه های مشهور خیابان لاله زار محسوب می شود، با ظرفیت 500 تماشاگر و تحت عنوان "تئاتر فرهنگ" تاسیس شده است.

"تئاتر فرهنگ"  تماشاخانه ای بود که از همان ابتدا نامی برازنده برایش انتخاب شد، زیرا مقرر بود تا با مدیریت افراد تحصیلکرده هنر تئاتر، آثار نمایشی شاخص آن روزگار، برای نخستین بار، در آن اجرا شود و این اندیشه شایسته تا چندین سال به واقعیت تبدیل شد.

بر اساس مستندات موجود، به جرئت می توان نام "تئاتر فرهنگ" را نامی برازنده برای تماشاخانه نوظهور آن روزگار محسوب کرد، زیرا با اجرای نخستین اثر نمایشی در این تماشاخانه نیز، پیشگام بودن و خیز برای تئاتری آکادمیک و همگام با تئاتر روز دنیا، محسوس بوده است.

مکان   "تئاتر پارس"   و نخستین هنرمندان آن

زنده یاد مصطفی اسکویی، نویسنده، کارگردان و بازیگر پیشکسوت تئاتر، در صفحات 402 و 403 کتاب "سیری در تاریخ تئاتر ایران" درخصوص تاریخ به وجود آمدن "تئاتر پارس" چنین نوشته است: رضا رخشانی، یکی از هنرجویان هنرستان هنرپیشگی در دوره سوم بود که درس "فن بیان" را در هنرستان از نوشین می آموخت. وی با سابقه آشنایی با تنی چند از کسبه لاله زار و با تشویق آنان به کار پرسود تئاتر، موافقتشان را برای تبدیل بخشی از انبارهای کالای طبقه فوقانی مغازه های خیابان لاله زار به تالار نمایش و دعوت نوشین به اداره آن با نام "تئاتر فرهنگ" جلب کرد.

هنرمندان فعال در   تئاتر فرهنگ

عبدالحسین نوشین و حسین خیرخواه، با استفاده از هنرمندانی چون لرتا هایرپتیان، توران مهرزاد، حسن خاشع، عطاالله زاهد، ایرج ساویز، مصطفی اسکویی، علی محزون، علی جنویه و جلال ریاحی آثار نمایشی ای چون "تاجر ونیزی" اثر ویلیام شکسپیر، "مسافرت حاجی قربان" ، "میرزا کمال الدین " و "دختر شکلات فروش" را اجرا کردند، اما در سال 1324 برای مدت یک سال به خراسان مهاجرت کرده و "تئاتر فرهنگ" منحل شد.

مرحوم  مصطفی اسکویی، نویسنده، کارگردان و بازیگر پیشکسوت تئاتر، در صفحات 403 کتاب "سیری در تاریخ تئاتر ایران" درخصوص هنرمندان اولیه "تئاتر فرهنگ" چنین نوشته است: نوشین نیز با دعوت معدود آشنایان دیرین، لرتا، حسین خیرخواه، حسن خاشع، پرخیده، صادق بهرامی و هنرجویان کلاسی که وی در هنرستان به طور محدود با آنان فن بیان کار کرده بود و افراد دیگر، که بعدا صاحب نام شدند، نظیر افراد زیر، کلاسی برای تمرین نمایشنامه "ولپن"، اثر "بن جانسون"، تشکیل داد.

این افراد عبارت بودند از: محمدعلی جعفری، ایرج ساویز، محمدتقی کهنمویی، مصطفی اسکویی، توران مهرزاد، مهین دهیم، عطاء الله زاهد، اصغر تفکری، فروغ سهامی، حسن خاشع، پرخیده و صادق بهرامی.

البته در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس"، هنرمندان بزرگ دیگری نیز فعالیت داشته اند که استاد عزت الله انتظامی نیز یکی از این هنرمندان است.

نخستین نمایش     تئاتر پارس

عبدالحسین نوشین، از آنجا که تحصیلکرده هنر تئاتر در کشور فرانسه بود و با تئاتر مدرن روزگار خود آشنایی کامل داشت، با به وجود آمدن "تئاتر پارس" نخستین اثر نمایشی را که برای اجرا در این تماشاخانه انتخاب کرد، نمایش "ولپن"، اثر بن جانسون، با کارگردانی عبدالحسین نوشین و بازی عبدالحسین نوشین و هنرمندانی چون حسین خیرخواه، حسن خاشع، بانو پرخیده و صادق بهرامی بود.

درحقیقت عبدالحسین نوشین با یاری هنرمندانی که نام آن ها ذکر شد، نمایش "ولپن" را به عنوان نخستین اثر نمایشی "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" به صحنه برد و این هنرمندان نخستین هنرمندانی بودند که در این تماشاخانه ایفای نقش داشته اند.

نمایش "ولپن"، که نمایشی ارزنده نیز از کار درآمده بود، با طراحی و اجرای دکور ناپلئون سروری، که در دوران خود نظیر نداشته و طراحی و اجرای گریم نصرت الله کریمی، که بعدها مجسمه ساز، گریمور، نویسنده، کارگردان و بازیگر شاخص تئاتر، سینما و تلویزیون کشورمان شد، به صحنه رفت و عبدالحسین نوشین، خود نیز نقش "ولپن" را ایفا کرد.

” تئاتر پارس" در 1 مهرماه سال ۱۳۸۲، از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، با شماره ثبت ۱۰۴۰۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و باعث به وجود آمدن این امید در دل فرهنگ دوستان کشورمان شد که "تئاتر پارس" می تواند علاوه بر ادامه حیات، به عنوان برگی دیگر از تاریخ معاصر کشورمان شناخته شود“

نکته قابل تامل درخصوص "تئاتر فرهنگ" اینکه این تماشاخانه با اجرای نخستین اثر نمایشی خود توانست تاثیر بسیار مطلوبی را بر جو حاکم تئاتر آن روزگار بگذارد و به نوعی نیز روشنفکران زمان خود را با تئاتر دمساز کند و علاوه بر تماشاگران عادی تماشاخانه، از حضور روشنفکران زمان خود نیز

 نمایش های اجرا شده در    تئاتر پارس

دومین اثر نمایشی، که در سال 1323 در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" اجرا می شود، نمایشی تحت عنوان "مردم" یا "توپاز"، اثر مارسل پانیول، به کارگردانی عبدالحسین نوشین، است

در این نمایش بازیگرانی مثل لرتا هایرپتیان، توران مهرزاد، پرخیده، عبدالحسین نوشین، حسین خیرخواه، صادق بهرامی، حسن خاشع، مصطفی، اسکویی، کریمی، محمدتقی کهنمویی و . . . ایفای نقش کرده اند و ناپلئون سروری طراح و مجری دکور و نصرت الله کریمی طراح گریم نمایش بودند.

این نمایش پس از دو هفته تعطیلی "تئاتر فرهنگ" اجرا شده و مورد استقبال تماشاگران قرار گرفت.

زنده یاد  مصطفی اسکویی، نویسنده، کارگردان و بازیگر پیشکسوت تئاتر، در صفحه 412 کتاب "سیری در تاریخ تئاتر ایران" چنین نوشته: نمایش "مردم" در گذشته های دور چندبار و در آبان ماه سال 1320 با شرکت لرتا، پرخیده، ایران قادری، خیرخواه، بهرامی، محتشم، خاشع و نوشین، در سینما پالاس، که قبلا برای نمایش ساخته شده بود، به صحنه رفت.

سومین اثر نمایش "تئاتر فرهنگ"، نمایش "میرزا کمال الدین" یا "تارتوف" از ژان باتیس مولیر بود که ذکاء الملک فروغی آن را آماده کرد و با کارگردانی حسین خیرخواه و بازی توران مهرزاد، پرخیده، حسین خیرخواه، صادق بهرامی، حسن خاشع، محمدعلی جعفری، محمدتقی کهنمویی، ایرج ساویز و . . . اجرا شد و متعاقبا در سال 1326 نیز در "تئاتر فردوسی" به صحنه رفت.

چهارمین نمایشی که در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" اجرا شد، نمایش "تاجر ونیزی"، اثر ویلیام شکسپیر با ترجمه رضا آذرخشی و کارگردانی عبدالحسین نوشین بوده است.

در این نمایش بازیگرانی چون، توران مهرزاد، پرخیده، مهین دیهیم، حسین خیرخواه، صادق بهرامی، عطاء الله زاهد، حسن خاشع، مصطفی اسکویی، اصغر تفکری، اسماعیل لاهیجی و . . . ایفای نقش داشتند.

همچنین ناپلئون سروریان طراحی و اجرای دکور نمایش و نصرت الله کریمی گریم نمایش را به عهده داشته است.

پنجمین نمایشی که در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" اجرا شد، نمایش "خان لنکران"، نوشته میرزا فتحعلی آخوندزاده و ترجمه میرزا جعفر قراچه داغی و کارگردانی عبدالحسین نوشین بوده که با بازی توران مهرزاد، پرخیده، مهین دهیم، عبدالحسین نوشین، صادق بهرامی، حسن خاشع، محمدتقی کهنمویی و . . . روی صحنه رفته است. دکور این نمایش ناپلئون سروری و گریم آن را نصرت الله کریمی انجام داده اند.

پس از این نمایش، آثار نمایشی زیر به ترتیب در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس" اجرا شده اند:

نمایش "دخترک شکلات فروش" به کارگردانی استپانیان و بازی توران مهرزاد، پرخیده، مهین دیهیم، حسین خیرخواه، حسن خاشع، عطاء اله زاهد.

نمایش "وکیل زبردست" اثر مولیر به کارگردانی حسین خیرخواه و بازی حسین خیرخواه، توران مهرزاد، پرخیده، مهین دیهیم، اصغر تفکری، حسن خاشع و . . .  .

نمایش "عاشق گیج" (اسکاپن) به کارگردانی حسین خیرخواه و بازی توران مهرزاد، اصغر تفکری، حسن خاشع، صادق بهرامی و . . .

نمایش "شرف" نوشته شیروان زاده و کارگردانی ناپلئون سروریان با بازی توران مهرزاد، پرخیده، مهین دیهیم، حسین خیرخواه، حسن خاشع، مهرداد اسکویی، صادق بهرامی و . . .  .

نمایش " ناموس"، نوشته شیروان زاده و کارگردانی قسطانیان، با بازی توران مهرزاد، پرخیده، صادق بهرامی، حسین خیرخواه، مصطفی اسکویی و . . .  .

نمایش " کلاه حصیری"، نوشته لابیش که حسن ناصر آن را آماده کرده، با کارگردانی فتح الله جالینوسی و بازی فروغ سهامی، مهین دیهیم، اصغر تفکری، مصطفی اسکویی و . . .  .

نمایش "جزای روزگار" نوشته ساراچف، به کارگردانی قسطانیان و بازی پرخیده، مهین دیهیم، صادق بهرامی، مصطفی اسکویی و . . . 

نمایش "خدعه عشق"، نوشته شیلر و کارگردانی فضل الله بایگان، با بازی توران مهرزاد، فضل الله بایگان، مصطفی اسکویی و . . .  .

نمایش "بازرس" نوشته گوگول، ترجمه علی شمیده و کارگردانی استپانیان و بازی فروغ سهامی، پرخیده، اصغر تفکری، عطاء الله زاهد، میرعمرانی، کاظم تهرانی، تقی ظهوری، مصطفی اسکویی و . . .  .

دیگر آثار نمایشی اجرا شده در "تئاتر فرهنگ" یا "تئاتر پارس":

از دیگر آثار نمایشی که در این تماشاخانه فعال دهه بیست می توان نام برد، نمایش هایی است که هریک از آن ها با اسقبال تماشاگران زمان خود مواجه شده و برخی از این آثار گاه باعث موفقیت این تماشاخانه در میدان رقابت تماشاخانه ها در خیابان لاله زار می شدند.

از میان این آثار می توان به نمایش های زیر اشاره کرد:

"بسوی تو"، "خانم گل فروش"، "عاشق روزمزد"، "توپ توخالی"، "آخرین لحظه"، "همسایه لجوج"، "فابریو"، "شبی در بالماسکه"، "طلاق ممنوع است"، "غروب ستارگان"، "طرح اقتصاد"، "دختر دوره گرد"، "معجزه جوانی"، "هیاهوی بسیار برای هیچ"، "مکافات"، "موموش یا مهمان سمج"، "ناموس"، "عروس شب"، "غیاث خشت مال"، "کی عروسی کنیم"، "خوشبختی بازیافته"، "فرشته صحرا"، "در آغوش لیره"، "میرزا قشمشم"، "دختر شکلات فروش"، "صحرا"، "سویل"، "دختر چوپان"، "انتقام شهرزاد"، "خاقان می رقصد"، "ازدواج قرن اتم"، "اتللو"، "الجزیره"، "نفت"، "ایده آل"، "اتین"، "دختر کاباره"، "کودکی بد و پشیز" ( بزغاله دوپولی )، "جنجال در خیاط خانه"، "بابا ایوالله"، "خانم به شوهرت بدبین مباش یا تلاقی"، "ازدواج"، "مستنطق"، "سی زوئه بانسی مرده است"، "بازرس"، "گفت و گوی فراری ها"، "نبرد پهلوانان"، "دیار خاموشان"، "انسان ها"، "شب در حلبی آباد"، "کلاف سردرگم"، "دزد طبقه اول"، "کمپانی جارو"، "برادر"، "طلب آموزش" و نمایش "سرگذشت".

آنچه مسلم است اینکه با توجه نبود یک آرشیو مناسب و در شأن تئاتر ایران، بخش بیشتری از آثار نمایشی و اطلاعات مربوط به آن موجود نیست که البته در نهایت تاسف این کاستی فی الحال نیز گریبانگیر تئاتر کشورمان است و چنانچه حرکت هایی محدود نیز صورت گرفته باشد، دور از توجه باقی مانده است.

پایان فعالیت "تئاتر فرهنگ" و آغاز فعالیت آن با نام "تئاتر پارس

تئاتر فرهنگ اوایل دهه 30 با تغییر مدیریت مواجه می شود و از آن به بعد نام تئاتر فرهنگ به "تئاتر

پارس" تغییر پیدا می کند

و اینک پس از انقلاب در ایران  در همان روز های ابتدایی تئاتر پارس به همه گفت چه چیزی در انتظار تئاتر ایران است و بعد از چند سال این تماشاخانه برای همیشه خاموش شد .تا شاهد افول تئاتر در ایران نباشد و هموچون عاشقان و دلسوختگان تئاتر از این افول و خاموشی در عذاب نباشد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: